لزوم دریافت داده و اطلاعات صحیح برای تصمیم‌گیری درست – علیرضا محمودی فرد

طبق گزارش کلام ماندگار، در کتاب هنر شفاف اندیشیدن، با تالیف رولف دوبلی آمده است: “همیشه مراقب دانشِ شوفر باش؛ هیچ‌وقت سخنگوی شرکت، رئیس سیرک، گوینده خبر تلویزیون، سخنران لفاظ، فروشنده خوش‌زبان، یا یک آدم کلیشه‌پرداز را با کسانی که واقعا چیزی بلدند، اشتباه نگیر؛ هدف‌شان را چگونه باید تشخیص دهی؟ یک شاخص کاملا واضح وجود دارد؛ کارشناسان واقعی، به مرزهای آنچه می‌دانند و آنچه نمی‌دانند، واقف‌اند؛ اگر احساس کنند، خارج از دایره توانایی‌هایشان قرار دارند، به‌سادگی سکوت می‌کنند یا می‌گویند “نمی‌دانم”؛ این جمله را بدون عذرخواهی و حتی با افتخار بیان می‌کنند؛ از کسانی که دانش شوفر دارند، هر جمله‌ای را خواهیم شنید غیر از این …!”

از نکات مهم برای اتخاذ تصمیم مناسب، دریافت دیتای صحیح، رسیدن اطلاعات درست و تا حد امکان، دقیق است؛ اگر داده‌ها و اطلاعات دریافتی، صحیح نباشند، در صورتی‌که مدیری بر مبنای آن‌ها بخواهد تصمیمی بگیرد، احتمالا دچار خطای فاحش شده و تصمیم مربوطه، غلط خواهد شد که از قضا چنین چیزی مکررا رخ می‌دهد؛ مدیریت صحیح که خروجی‌های مناسبی در پی داشته باشد، مستلزم دریافت داده و اطلاعات درست است؛ چنین موضوعی روی عملکرد یک مدیر، تاثیر چشم‌گیری خواهد داشت.

در کشور ما در زمینه‌های مختلف، روزانه اطلاعات غلط بسیار زیادی عرضه می‌شود؛ در تاکسی، اتوبوس، مترو، مدرسه، دانشگاه، بازار، محیط کار، شبکه‌های اجتماعی و در کل، فضای مجازی و در سایر محیط‌های موجود، با اطلاعات اشتباه زیادی مواجه می‌شویم که انسان را گمراه کرده و در صورتی‌که فرد بر اساس آن‌ها بخواهد تصمیمی بگیرد و اقدامی انجام دهد، آن تصمیم، قطع به یقین، اشتباه خواهد شد و ما را با خروجی‌های نامطلوب و نتایج منفی مواجه خواهد کرد.

درصدِ کسانی که وقتی از آن‌ها سوال می‌کنی، جواب “نمی‌دانم” را بدهند، در کشور ما بسیار پایین است؛ به‌عنوان مثال، وقتی آدرسی از کسی می‌پرسیم، مکررا  برایمان پیش آمده است که با عمل به جواب افراد، مسیرمان دورتر شده است؛ در حالی‌که فرد می‌توانست با یک جواب و جمله کوتاه “نمی‌دانم”، از خیر پاسخ به این سوال بگذرد و راه مخاطب هم دورتر نشود؛ در این روزگار، جمله‌ی کوتاه “نمی‌دانم”، یکی از کمک‌کننده‌ترین و شجاعانه‌ترین جملاتی است که قابل استفاده است؛ چه‌بسا که در غالب اوقات، این جواب، بهترین جواب ممکن است که مخاطب را گمراه نکرده، او را به دردسر ننداخته و به‌سمت کسب اطلاعات درست، هدایت می‌کند؛ برخی تصور می‌کنند دادن چنین جوابی، باعث می‌شود که علم و دانش آن‌ها زیرسوال برود؛ اما این پاسخ، در بین بسیاری مردم بسیاری از کشورهای جهان، پاسخی بسیار مرسوم است. در کشورهای جهان سومی، برخی حاضرند حتی دروغ بگویند، ولی نگویند نمی‌دانم! در خصوص مذمت دروغ‌گویی، تمام نظریات اخلاقی، متفق‌القول هستند؛ روایات زیادی هم در دین اسلام وجود دارد که این گناه را جزو بزرگ‌ترین گناهان ممکن که یک شخص می‌تواند مرتکب شود، برشمرده‌اند و قضیه آن‌قدر جدی است و برای هیچ مساله‌ای انسان مومن نباید دروغ بگوید که در روایات، حتی مصداق دروغ نگفتن برای حفظ جان پیامبر گرامی و بزرگ اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) که اوجب واجبات است، موجود است (ماجرای دروغ نگفتن حضرت ابوذر حتی برای حفظ جان پیامبر).

برخی آیات قرآنی درباره دروغ و دروغ‌گویی عبارتند از:

– سوره نحل آیه ۱۱۶: در دنیا دروغ‌گویان را برخورداری کمی است و برای ایشان در آخرت عذابی دردناک است.

– سوره نحل آیه ۱۱۵: و نگوئید آنچه را که وصف می‌کند آن را زبان‌های شما به دروغ در احکام خدا که این حلال است و این حرام، چنین می‌گویید و توصیف می‌کنید بر خلاف واقع، تا افتراء بزنید بر خدا؛ آن کسانی که افتراء می‌زنند به خدا (دروغ می‌گویند)، رستگار نمی‌شوند.

– سوره زمر آیه ۲: آگاه باشید مردم که برای خداست دین خالص، نه دین مخلوط با غیر خدا؛ آن کسانی که سوای خدا دوستانی برای پرستش گرفتند، گویند نمی‌پرستم این‌ها را مگر برای آنکه نزدیک گردانند این بت‌ها ما را به خدا؛ البته خدا حکم می‌کند میانه ایشان در آنچه اختلاف می‌کنند در دین خود؛ خدا راه نمی‌نماید کسی را که او دروغ‌گو و ناسپاس است.

– سوره  نور آیه ۷: دروغ‌گو مستحق لعنت و سزاوار خشم پروردگار عالم است.

برخی احادیث در مذمت دروغ‌گویی عبارتند از:

– مردى به رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم عرض کرد: به من اخلاقى بیاموزید که خیر دنیا و آخرت در آن جمع باشد؛ حضرت فرمودند: دروغ نگو…

(بحارالأنوار(ط-بیروت) جلد ۶۹ ، صفحه ۲۶۲، حدیث ۴۳)

– دروغ‌گویى از اخلاق اسلام نیست.

(تصنیف غررالحکم و دررالکلم، صفحه ۲۲۰ ، حدیث ۴۳۷۹)

– دروغ، روزى را کم مى‌کند.

(نهج‌الفصاحه، صفحه ۳۷۳، حدیث ۱۰۸۷)

– شش (صفت) در مؤمن نیست: سخت‌گیرى، بى‌خیرى، حسادت، لجاجت، دروغ‌گویى و تجاوز.

(تحف‌العقول، صفحه ۳۷۷)

– (نشانه) ایمان، این است که راست‌گویى را هر چند به زیان تو باشد، بر دروغ‌گویى، گرچه به سود تو باشد، ترجیح دهى.

(نهج‌البلاغه (صبحی صالح)، صفحه ۵۵۶، حکمت ۴۵۸)

– نشان منافق سه چیز است: سخن به دروغ بگوید؛ از وعده تخلف کند و در امانت خیانت نماید.

(نهج‌الفصاحه، صفحه ۱۵۶، حدیث ۷)

– از دروغ کوچک و بزرگش، جدّى و شوخی‌اش بپرهیزید؛ زیرا انسان هرگاه در چیز کوچک دروغ بگوید، به گفتن دروغ بزرگ نیز جرئت پیدا مى‌کند.

(تحف‌العقول، صفحه ۲۷۸)

– دروغ‌گو با دروغ‌گویى خود، سه چیز به‌دست مى‌آورد: خشم خدا را نسبت به خود، نگاه تحقیرآمیز مردم را نسبت به خود و دشمنى فرشتگان را نسبت به خود.

(تصنیف غررالحکم و دررالکلم، صفحه ۲۲۱، حدیث ۴۴۱۸)

– از جمله کمک‌هاى خداوند بر ضد دروغ‌گویان، فراموشى است.

(کافى (ط-الاسلامیه) جلد ۲، صفحه ۳۴۱، حدیث ۱۵)

– همه پلیدى‌ها را در خانه‌اى نهادند و کلید آن، دروغ است.

(بحارالانوار (ط-بیروت)، جلد ۶۹، صفحه ۲۶۳)

– راست‌گویى [مایه] آرامش و دروغ‌گویى [مایه] تشویش است.

(نهج‌الفصاحه، صفحه ۵۴۸، حدیث ۱۸۶۴)

– بدان که راست‌گویى، پر برکت است و دروغ‌گویى، شوم.

(تحف‌العقول، صفحه ۱۴)

– من براى کسى که بگو مگو را رها کند، هر چند حق با او باشد و براى کسى که دروغ گفتن را اگر چه به شوخى باشد، ترک گوید و براى کسى که اخلاقش را نیکو گرداند، خانه‌اى در حومه بهشت و خانه‌اى در مرکز بهشت و خانه‌اى در بالاى بهشت، ضمانت مى‌کنم.

(خصال، صفحه ۱۴۴، حدیث ۱۷۰)

– شما را سفارش مى‌کنم به راست‌گویى که راست‌گویى با نیکوکارى همراه است و هر دو در بهشت‌اند و از دروغ‌گویى بپرهیزید که دروغ‌گویى همراه با بدکارى است و هر دو در جهنم‌اند.

(نهج‌الفصاحه، صفحه ۵۷۲، حدیث ۱۹۷۶)

– سزاوار نیست که مسلمان با بدکار و احمق و دروغ‌گو، رفاقت کند.

(کافى (ط-الاسلامیه)، جلد ۲، صفحه ۶۴۰، حدیث ۳)

– هر کس در معاشرت با مردم، به آنان ظلم نکند، دروغ نگوید و خلف وعده ننماید، جوانمردیش کامل، عدالتش آشکار، برادرى با او واجب و غیبتش حرام است.

(تحف‌العقول، صفحه ۵۷ – خصال، صفحه ۲۰۸، حدیث ۲۸)

– ندادن حقوق (دیگران)، ذلّت مى‌آورد و انسان در این باره، مجبور به دروغ گفتن مى‌شود.

(تحف‌العقول، صفحه ۳۶۰)

– امیرمؤمنان علیه‌السلام فرمودند: دروغ‌گویى، عیبى رسواکننده است.

حضرت على علیه‌السلام فرمودند: هیچ عاقلى دروغ نمى‌گوید؛ و هیچ مؤمنى زنا نمى‌کند.

– رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در خطبه‌شان فرمودند: از بزرگ‌ترین گناهان زبان، دروغ‌گویى است.

امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند: هیچ بدى و زشتى‌ای، بدتر از دروغ‌گویى نیست.

– پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: واى بر کسى که دروغ مى‌گوید، تا دیگران را با آن بخنداند؛ واى بر او، واى بر او!

– پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودن: درپى راستى باشید، اگرچه فکر کنید که مایه هلاکت است، که راست‌گویى موجب نجات است و از دروغ‌گویى پرهیز کنید، اگرچه پندارید عامل نجات است؛ زیرا آن، مایه هلاکت و نابودى است.

– پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: سه نفر بوى بهشت را نمى‌چشند:

فردى که خود را به غیر پدرش نسبت دهد، کسى که بر من دروغ ببنندد، کسى که برخلاف آنچه با چشم دیده، سخن بگوید.

– پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: راستى پیشه کنید که آن درى از درب‌هاى بهشت است و از دروغ بپرهیزید، که آن درى از درب‌هاى جهنم است.

– امام حسن عسکرى علیه‌السلام فرمودند: تمام پلیدی‌ها و زشتی‌ها، در خانه‌اى نهاده شده که کلید آن‌ها دروغ‌گویى است.

– پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: کار بهشت، راست‌گویى است، چون بنده راست بگوید، نیکى کند و چون نیکى کند، در امان خواهد بود و وقتى در امان باشد، وارد بهشت شود و کار جهنم، دروغ‌گویى است، چون بنده دروغ بگوید، کار بد کرده است، وقتى کار بد کرد، به کفر گراید و چون به کفر گراید، به جهنّم برود.

– حضرت علی بن الحسین (علیه‌السّلام) بعضی از فرزندان خود را مخاطب ساخته و فرمودند: فرزند عزیز، متوجه پنج گروه باش که با آنان مجالست نکنی، هم‌کلام نشوی و در مسافرت با آن‌ها رفاقت ننمایی؛ عرض کرد، پدرجان، آنان کیانند؟ حضرت سجاد (علیه‌السّلام) فرمودند: از مجالست با دروغ‌ساز، پرهیز کن، چرا که او مانند سرابی است که مطالب را برخلاف واقع نشان می‌دهد؛ دور را در نظرت نزدیک و نزدیک را دور جلوه می‌دهد؛ از رفاقت با گناه‌کار و لاابالی، اجتناب کن؛ زیرا او تو را به بهای یک لقمه یا کمتر از آن می‌فروشد؛ از رفاقت با بخیل، پرهیز نما که او در ضروری‌ترین مواقع احتیاج، تو را یاری نخواهد کرد؛ از رفاقت با احمق، اجتناب کن؛ که او نفعت را اراده می‌کند و از نادانی به تو ضرر می‌زند؛ از مصاحبت کسی که قطع رحم کرده است، بپرهیز؛ که در کتاب آسمانی، مورد لعن و نفرین قرار گرفته است.

(تحف‌العقول، صفحه ۲۷۹)

– ابی بصیر گفت: از امام صادق (علیه‌السّلام) شنیدم که می‌فرمودند: آدمی دروغ می‌گوید، آن‌قدر به دروغ ادامه می‌دهد و این مرض در مزاج جان او ریشه می‌کند، تا نامش در ردیف کذابین ثبت گردد.

(وسائل، جلد ۳، صفحه ۲۳۲)

– عبدالرحمن بن حجاج، از امام صادق (علیه‌السّلام) سوال می‌کند: کسی که در موردی دروغ بگوید، کذاب است؟ فرمودند: نه، هیچ‌کس نیست که دچار این لغزش نشده باشد؛ مراد از کذاب، کسی است که دروغ‌گویی در طبیعت و سرشت او ریشه کرده است.

(کافی، جلد ۲، صفحه ۳۴۰)

– ابن مسعود گفت که رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می‌فرمودند: آدمی دروغ می‌گوید و پیوسته به دروغ‌گویی ادامه می‌دهد و در این راه کوشش می‌کند تا کذاب می‌شود و نامش در دیوان دروغ‌گویان ثبت می‌گردد.

(محجه‌البیضاء، جلد ۵، صفحه ۲۳۹)

در این خصوص، احادیث و روایات زیادی وجود دارد که مجالی مناسب می‌طلبد؛ در کل، باز هم باید اشاره کرد که چه از نظر اخلاقیات، چه از نظر دینی و مذهبی، چه از علمی و از جهات دیگر، دروغ بسیار مذموم و نکوهیده است، حتی اگر دروغ‌گویی جزئی از هنجار یک جامعه شده باشد؛ برای رفع چنین صفت پلیدی، فرهنگ‌سازی اساسی نیاز است و تلاش همه آحاد را می‌طلبد.

به قلم: مهندس علیرضا محمودی فرد – مشاور رئیس در امور تجارت و بازرگانی بین‌الملل مرکز خدمات مشاوره‌ای مدیریت و امور بازرگانی سپهر تجارت ایرانیان