بیماری‌های با منبع آلودگی هوا: چالش‌های بهداشتی، پزشکی و زیست‌محیطی – علیرضا محمودی فرد
بیماری‌های با منبع آلودگی هوا: چالش‌های بهداشتی، پزشکی و زیست‌محیطی – علیرضا محمودی فرد
آلودگی هوا به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات بهداشت عمومی در دهه‌های اخیر شناخته شده است و تأثیرات عمیقی بر سلامتی انسان و اکوسیستم دارد؛ این آلودگی ناشی از ترکیب عوامل مختلفی از جمله انتشار گازهای مضر، ذرات معلق و مواد شیمیایی به جو است. متاسفانه اهمیت این قضیه و تاثیر آلودگی هوا روی سلامت انسان و سایر موجودات، دست‌کم گرفته می‌شود؛ حال آنکه طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۴.۲ میلیون نفر در سال به‌دلیل قرارگیری در معرض آلودگی‌های هوا، جان خود را از دست می‌دهند، که آماری تکان‌دهنده است. علت ناشناخته‌ی بسیاری از بیماری‌ها، آلودگی هواست؛ تنفس در هوای آلوده می‌تواند در بلندمدت بیماری‌های متعدد، مزمن، حاد و وخیمی در زمینه‌های پوستی، تنفسی، قلبی، کبدی، مغزی، خونی، خودایمنی و سرطانی را ایجاد کند.

پایگاه خبری تحلیلی کلام قلم | آلودگی هوا به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات بهداشت عمومی در دهه‌های اخیر شناخته شده است و تأثیرات عمیقی بر سلامتی انسان و اکوسیستم دارد؛ این آلودگی ناشی از ترکیب عوامل مختلفی از جمله انتشار گازهای مضر، ذرات معلق و مواد شیمیایی به جو است. متاسفانه اهمیت این قضیه و تاثیر آلودگی هوا روی سلامت انسان و سایر موجودات، دست‌کم گرفته می‌شود؛ حال آنکه طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۴.۲ میلیون نفر در سال به‌دلیل قرارگیری در معرض آلودگی‌های هوا، جان خود را از دست می‌دهند، که آماری تکان‌دهنده است (WHO, 2021)؛ علت ناشناخته‌ی بسیاری از بیماری‌ها، آلودگی هواست؛ تنفس در هوای آلوده می‌تواند در بلندمدت بیماری‌های متعدد، مزمن، حاد و وخیمی در زمینه‌های پوستی، تنفسی، قلبی، کبدی، مغزی، خونی، خودایمنی و سرطانی را ایجاد کند. در این یادداشت به بررسی بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا، مکانیزم‌های اثرگذارش، گروه‌های حساس و استراتژی‌های کاهش خطرات بهداشتی پرداخته خواهد شد.

۱. منابع آلودگی هوا

آلودگی هوا به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: آلودگی طبیعی و آلودگی انسان‌ساز. از جمله منابع انسانی می‌توان به فعالیت‌های صنعتی، حمل و نقل، سوخت‌های فسیلی و الکتریسیته اشاره کرد. منابع طبیعی شامل گرد و غبار، آتشفشان‌ها و آتش‌سوزی‌های جنگلی هستند (WMO, 2019).

۱.۱. آلاینده‌های اصلی

آلاینده‌های هوایی شامل موارد زیر هستند:

ذرات معلق (PM10 و PM2.5): این ذرات با اندازه‌های کمتر از ۱۰ و ۲.۵ میکرون هستند و می‌توانند به عمق ریه‌ها نفوذ کرده و بیماری‌های تنفسی و قلبی را تحریک کنند. تاثیر این دست از آلاینده‌ها روی بیمار کردن انسان، بسیار زیاد و محسوس است.

نیتروژن دی‌اکسید (NO2): ناشی از احتراق سوخت و وسایل نقلیه، که با التهاب مجاری تنفسی و تشدید بیماری‌های تنفسی مرتبط است.

ازن سطح زمین (O3): به‌عنوان آلاینده‌ای خطرناک هنگامی که در سطح زمین تشکیل می‌شود، می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی شده و فعالیت‌های ورزشی

را تحت‌تأثیر قرار دهد (Chen et al., 2020).

SO2 و CO: این دو گاز نیز با عوارض تنفسی و قلبی-عروقی مرتبط هستند و معمولاً از احتراق سوخت‌های فسیلی همچون بنزین ناشی می‌شوند (Fann et al., 2012). مجاورت انسان در معرض کربن منواکسید (CO)، مسئول بیشترین تعداد مرگ و میر خواهد بود.

کربن دی اکسید (CO2): این گاز که با نام گاز کربنیک هم شناخته می‌شود، غالبا از منابع احتراق سوخت‌های فسیلی همچون نفت، گاز و زغال‌سنگ حاصل می‌شود و می‌تواند تنفس را دچار مشکل و چالش کند. هر چقدر درصد این گاز در هوا بالاتر رود، تنفس دشوارتر می‌شود.

۲. تأثیرات بهداشتی آلودگی هوا

آلودگی هوا به طرق مختلف بر سلامت انسان تأثیر می‌گذارد. بیماری‌هایی که به‌طور خاص با قرارگیری در معرض آلودگی هوای محیطی مرتبط هستند، عبارتند از:

۲.۱. بیماری‌های تنفسی

آلودگی هوا می‌تواند به ابتلا به بیماری‌های مزمن تنفسی مانند:

آسم: قرارگیری در معرض آلاینده‌ها می‌تواند منجر به بروز و تشدید حملات آسمی شود (D’Amato et al., 2007).

دیستروفی ریوی: با افزایش غلظت PM2.5 در هوا، خطر ابتلا به دیستروفی ریوی افزایش می‌یابد.

بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD): آلودگی هوا یکی از عوامل اصلی بروز این بیماری است که می‌تواند منجر به نارسایی تنفسی و حتی مرگ شود (Beckett et al., 2020).

۲.۲. بیماری‌های قلبی-عروقی

تحقیقات نشان داده‌اند که آلودگی هوا با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی مرتبط است. این ارتباط ناشی از التهاب مزمن و فشار خون بالا است، که نتیجه قرارگیری در معرض آلاینده‌ها است (Mann et al., 2019).

۲.۳. سرطان

قرارگیری در معرض برخی از آلاینده‌های خاص مانند بنزن و فرمالدهید می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد، به‌ویژه سرطان ریه (Rothman et al., 2020).

۲.۴. تأثیرات روی سلامت روان

برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که آلودگی هوا ممکن است بر سلامت روان تأثیر بگذارد و منجر به بروز افسردگی و اضطراب شود (Power et al., 2016).

۳. گروه‌های حساس

برخی از جمعیت‌ها به‌دلیل شرایط خاص خود، بیشتر در معرض خطرات آلودگی هوا قرار دارند؛ این گروه‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

کودکان: به‌دلیل سیستم تنفسی در حال تکامل و رفتارهایی مانند بازی در فضای باز.

سالمندان: به‌سبب سن و وجود بیماری‌های مزمن.

افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای: مانند بیماری‌های قلبی و آسم (Schikowski et al., 2014).

۴. استراتژی‌های کاهش آلودگی هوا و خطرات بهداشتی

۴.۱. سیاست‌های عمومی

تسریع در انتقال به انرژی‌های تجدیدپذیر: کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی می‌تواند به کاهش آلودگی هوا کمک کند.

اقدامات برای بهبود کیفیت هوا: شامل نظارت و کنترل بر فعالیت‌های صنعتی و حمل و نقل.

۴.۲. اقدامات فردی

استفاده از وسایل نقلیه عمومی: کاهش تعداد خودروها در مسیرهای شهری.

بهینه‌سازی مصرف انرژی در خانه: استفاده از لوازم برقی با کارایی انرژی بالا.

۴.۳. آموزش و آگاهی

افزایش آگاهی عمومی در مورد خطرات آلودگی هوا و راه‌های کاهش آن می‌تواند تأثیر مثبتی بر سلامت عمومی داشته باشد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

آلودگی هوا به‌عنوان یک مسئله بهداشتی جهانی و معضل بزرگ دنیا علی‌الخصوص در کلان‌شهرها، نیازمند توجه و اقدامات جدی است. تأثیرات آن بر سلامتی انسان در قالب بیماری‌های تنفسی، روانی، پوستی، قلبی-عروقی و حتی سرطان‌ها قابل مشاهده است. با ایجاد سیاست‌ها و برنامه‌های مناسب در حوزه کنترل آلودگی، می‌توان به بهبود کیفیت هوا و کاهش خطرات ناشی از آن کمک کرد؛ در نهایت، این مسئله نیازمند همکاری بین دولت‌ها، دانشمندان و جوامع مدنی به‌منظور توسعه و اجرای راهکارهای موثر است؛ این قضیه، بسیار مهم‌تر از چیزی است که تصور می‌شود؛ در صورت تداوم غفلت در این مساله، وقایع جبران‌ناپذیری شامل انواع بیماری‌های تنفسی، مغزی، خونی، کبدی، پوستی، خودایمنی و اقسام سرطان‌ها رخ خواهد شد

 

با قلم: استاد مهندس علیرضا محمودی فرد – محقق سبک زندگی آرمانی، مدرس دروس متنوع از رشته‌های مختلف در دانشگاه‌ها و صاحب امتیاز رسانه اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی

  • نویسنده : علیرضا محمودی فرد
لینک کوتاه :