بررسی انواع چهارگانه سازمان‌های استراتژیک – علیرضا محمودی فرد

طبق گزارش کلام قلم به نقل از کلام ماندگار، انواع چهارگانه سازمان‌های استراتژیک شامل سازمان‌های تدافعی، سازمان‌های آینده‌نگر، سازمان‌های تحلیل‌گر و سازمان‌های انفعالی می‌شوند.

– سازمان‌های تدافعی: سازمان‌های تدافعی با تولید تعداد محدودی از محصولات برای بخش کوچکی از کل بازار بالقوه، ثبات را جستجو می‌کنند؛ ثبات برایشان مهم است؛ در این جایگاه و قلمرو محدود، برای ممانعت از ورود رقبایشان به حوزه کاریشان، به‌شدت ایستادگی می‌کنند (با تولید محصولات با کیفیت بالا و قیمت‌گذاری رقابتی)؛ نمی‌خواهند قلمروی خود را از دست داده و آن را واگذار کنند. تدافعی‌ها تمایل دارند پیشرفت و روندهای خارج از قلمرو خود را نادیده بگیرند؛ در عوض، رشد را از طریق نفوذ در بازار و در برخی موارد، بهبود در کالاهای تولیدی خود، تحقق می‌بخشند. کنکاش محیطی برای جستجوی فرصت‌های کاری جدید، صورت نگرفته و اگر هم صورت گیرد، به‌طور محدود بوده، اما در خصوص هزینه‌ها و دیگر مسائل مربوط به کارایی، برنامه‌ریزی دقیقی انجام می‌دهند؛ به‌دنبال محیط‌ها و بازارهای جدید نیستند و پیشرفت خود را در این زمینه نمی‌بینند، ولی در خصوص بازارهای خود، با دقت عمل می‌کنند.

– سازمان‌های آینده‌نگر: آینده‌نگران تقریباً قطب مخالف تدافعی‌ها هستند؛ آینده را مدنظر خود دارند و نه صرفا بازار فعلی را؛ توانایی آن‌ها در یافتن و بهره جستن از فرصت‌های بازاریابی و تولید محصولات جدید نهفته است؛ آن‌هادنبال فرصت‌های نو و بازارهای جدیدند؛ در این‌گونه سازمان‌ها ممکن است حتی نوآوری نسبت به سودآوری، از اهمیت زیادتری برخوردار باشد؛ می‌خواهند نوآور و پیشرو باشند؛ موفقیت آینده‌نگران متکی‌بر ایجاد و تولید محصولات جدید و حفظ ظرفیت سازمان برای بررسی دامنه وسیعی از شرایط، روندها و حوادث طبیعی است؛ از این‌رو آینده‌نگران در خصوص نیروی انسانی، محیط سازمان را از جهت یافتن فرصت‌های بالقوه، مورد کنکاش قرار داده و در این زمینه سرمایه‌گذاری زیادی می‌کنند. چون انعطاف‌پذیری برای آن‌ها مهم می‌باشد، لذا ساختار سازمانی آنان منعطف خواهد بود؛ این ساختار، متکی‌بر تکنولوژی‌های چند گانه‌ای است که از یکنواختی و حالت مکانیزه‌ی کمی برخوردار بوده است؛ در این ساختار، واحدهای غیر متمرکز متعددی وجود خواهد داشت، ساختار از رسمیت کمی برخوردار بوده، کنترل به‌صورت غیر متمرکز انجام شده و ارتباطات مورب به اندازه ارتباطات عمودی، وجود خواهد داشت؛ به‌طور خلاصه شرکت‌های آینده‌نگر اثربخش‌اند، زیرا می‌توانند نسبت به خواسته‌های دنیای آتی خود واکنش نشان دهند؛ اگر دنیای آتی مثل دنیای امروز باشد، شرکت‌های آینده‌نگر به‌علت کارایی واقعی، نمی‌توانند سودآوری خود را حداکثر نمایند و به مقدار سود بهینه برسند؛ زیرا این شرکت‌ها پیوسته در جستجوی فرصت‌های جدید هستند. برای این سازمان‌ها، تکنولوژی آینده و فرصت‌های آتی، جذابیت دارد و می‌خواهند در بازارهای جدید و به‌روز و آتی، ورود کرده و از جایگاه خوبی برخوردار باشند.

– سازمان‌های تحلیل‌گر: سازمان‌های تحلیل‌گر در تلاشند تا پی ببرند که کدام یک از دو نوع وضعیت ذکر شده، بهتر است، تا در آن سرمایه‌گذاری کنند؛ بازارهای فعلی یا بازارهای آتی؛ آن‌ها در جستجوی حداقل کردن ریسک و حداکثر نمودن سودند؛ بهینه‌سازی در خصوص هزینه و درآمد، برایشان اهم موضوعات است؛ استراتژی آن‌ها این است که به طرف محصولات یا بازارهای جدیدی بروند که دوام و پایداری آن‌ها به‌وسیله آینده‌نگران اثبات شده است. تحلیل‌گران حیات خود را با تقلید از دیگران طی می‌کنند؛ آن‌ها ایده‌های موفق را از آینده‌نگران گرفته و از آن‌ها تقلید می‌کنند؛ با سازمان‌های آینده‌نگر، ارتباط دارند و خدمات و محصولات آن‌ها را دنبال می‌کنند و به تقلید از آن‌ها در هر بازاری که سود بیشتری برایشان داشته باشد، وارد می‌شوند. سازمان‌هایی که کالاهای مد روز را در بازارهای گسترده تولید می‌کنند و خود را متکی به طراحان نمی‌دانند، از این استراتژی تبعیت می‌نمایند. تحلیل‌گران باید توانایی واکنش نسبت به آینده‌نگران کلیدی را داشته باشند و در همان زمان، کارایی عملیاتی خود را در محصولات و حوزه‌های کاری حفظ کنند. تحلیلگران تمایل دارند که حایشه سود کمتری از فروش خدمات و محصولاتی که آینده‌نگران نیز می‌فروشند، دریافت دارند، ولی نسبت به آن‌ها کارآمدتر باشند؛ قبول دارند که در بازارهای جدید، پیشرو نباشند و پرسود عمل نکنند، چون حداقل‌سازی ریسک هم برایشان مهم‌تر بوده و خطر کمتری را نسبت به آینده‌نگران متحمل می‌شوند و بازارهای فعلی اثبات شده از نظر مالی، برایشان در اولویت است. تحلیلگران هم انعطاف‌پذیری و هم ثبات را جستجو می‌کنند و خود را صرفا زیر پرچم بازارهای فعلی یا فقط بازارهای آتی نمی‌بینند.

– سازمان‌های انفعالی: انفعالی‌ها یک استراتژی محدود و جزئی در پیش می‌گیرند. این عنوان برای تشریح الگوهای بی‌ثبات و گسسته‌ای است که اگر یکی از سه استراتژی پیش‌گفته، به‌طور صحیح در پیش گرفته نشوند، نمایان می‌گردد. به‌طور کلی انفعالی‌ها، ضعیف عمل کرده و در پاسخ به محیط، واکنش‌های مناسب ارائه نمی‌دهند و نسبت به تجهیز خود به یک استراتژی ویژه برای آینده، تمایل چندانی ندارند؛ این سازمان‌ها، قدرتمند نیستند و نه در بازارهای فعلی قدرت‌نمایی می‌کنند و نه در بازارهای آتی چندان ورود می‌کنند و غالبا در هر محیطی، جزو سازمان‌های قوی، محسوب نمی‌شوند؛ به هر حال دلایل انتخاب این نوع استراتژی هر چه باشد، نتایج همان خواهد بود که سازمان در مواجه با تغییرات محیطی، فاقد مکانیزم‌هایی است که بتواند به‌وسیله آن‌ها نسبت به محیط، واکنش نشان دهد.

علیرضا محمودی‌فرد- پژوهشگر و مدرس دانشگاه‌ها