به گزارش پایگاه خبری کلام قلم، در تئوری سازمان، ترکیبی از موسسات یا نیروهایی که بر عملکرد سازمان تاثیر گذاشته و سازمان، کنترل کمی بر آنها دارد و یا اینکه اصلا کنترلی بر آنها ندارد را مفهومی تحت‌عنوان محیط می‌نامند. یکی از موضوعات مهمی که در نظریه سازمان وجود داشته است، این است که اگر […]
به گزارش پایگاه خبری کلام قلم، در تئوری سازمان، ترکیبی از موسسات یا نیروهایی که بر عملکرد سازمان تاثیر گذاشته و سازمان، کنترل کمی بر آنها دارد و یا اینکه اصلا کنترلی بر آنها ندارد را مفهومی تحت‌عنوان محیط می‌نامند.
یکی از موضوعات مهمی که در نظریه سازمان وجود داشته است، این است که اگر سازمان خواهان بقا و افزایش اثربخشی خود باشد، باید تلاش کند که خود را با محیط تطبیق دهد؛ پژوهشهای عمده درباره محیط، توسط سه گروه از محققان انجام شده است:
- پژوهش برنز و استاکر
- پژوهش امری و تریست
- تحقیق لارنس و لورش
نتیجه پژوهش برنز و استاکر، این است که نوع ساختار سازمانها، بسته به نوع محیطی که در آن قرار دارند، متفاوت است و ماهیت محیط سازمانی است که تعیینکننده نوع ساختار سازمان می‌باشد؛ دو نوع ساختار بهوسیله ایندو نفر، معرفی شدند: ساختارهای ماشینی و ساختارهای ارگانیک.
۱) ساختار ماشینی: بهوسیله ویژگیهایی نظیر پیچیدگی، رسمیت زیاد و تمرکز‌گرایی معرفی میشوند؛ این ساختار، مناسب وظایف تکراری و تا حدی ساده است و تا حد زیادی بر رفتارهای برنامهریزی شده، متکی است و در واکنش به رویدادهای پیشبینی نشده، نسبتا کند عمل میکند.
۲) ساختارهای ارگانیک: نسبتا منعطف و انطباقپذیر هستند، بر روابط موازی بهجای روابط عمودی تاکید دارند و نفوذ در آنها بر اساس مهارت و دانش صورت میگیرد، بهجای اینکه بر مبنای اختیارات ِناشی از پست سازمانی باشد؛ مسئولیتها بهصورت انعطافپذیر تعریف شدهاند، نه بر اساس شرح شغل؛ تاکید بر روی مبادله اطلاعات است، نه بر اساس دستورات.
در خصوص مقایسه ساختارهای ماشینی و ارگانیکی می‌توان موارد زیر را اشاره نمود:
- از نظر تعریف وظیفه، ساختار ماشینی، خشک و بدون انعطاف بوده اما ساختار ارگانیک، کاملا منعطف است.
- از نظر ارتباطات، ساختار ماشینی، عمودی است، ولی ساختار ارگانیک، موازی.
- از نظر رسمیت،ساختار ماشینی، دارای رسمیت زیادی است، اما ساختار ارگانیک، دارای رسمیت کم می‌باشد.
- از نظر نفوذ، در ساختار ماشینی، اختیار زیاد است، ولی در ساختار ارگانیک، مهارت، تخصص و خبرگی، تعیینکننده است.
- از نظر کنترل، ساختار ماشینی، متمرکز است، ولی ساختار ارگانیک، متنوع می‌باشد.
درنتیجه‌ی پژوهش امری و تریست، چهار نوع محیط شناسایی شدند:
- محیط ثابت با اجزای غیر مرتبط با هم
- محیط ثابت با اجزای مرتبط با هم
- محیط متغیر واکنشی
- محیط با عناصر کاملا متغیر
محیط ثابت با اجزای غیر مرتبط با هم، نسبتا بدون تغییر است؛ تهدید بسیار کمی، برای سازمان دارد؛ در آن خواستههای محیطی بهطور تصادفی توزیع شدهاند؛ تغییرات در طی زمان، به کندی رخ میدهند؛ تغییرات، غیر قابل پیشبینی هستند؛ این محیط، قابل قیاس با وضعیت رقابتِ کامل اقتصادی است: وجود خریداران متعدد و عدم تاثیرگذاری سازمان بر بازار، عدم اطمینان کم، محیط با ثبات سازمانی و منفعت بالای سازمان و عدم تاثیر مشتری بر روی عملیات سازمان (ساختار ماشینی).
در محیط ثابت با اجزای مرتبط به هم، محیط به کندی تغییر میکند؛ تهدیدات محیطی علیه سازمان بهصورت خوشهای توزیع شدهاند؛ یعنی نیروهای تهدید کننده درونی این محیط، به هم گره خوردهاند (ساختار ماشینی).
در محیط متغیر واکنشی، تعداد زیادی از رقبا، هدف مشترکی را دنبال میکنند؛ در این محیط، دو یا سه شرکت بزرگ، حرف اول را میزنند؛ سازمانهایی که در چنین محیطی هستند، نسبت به واکنش رقبا، حساس بوده و عکسالعمل نشان میدهند؛ در چنین محیطی، بقای سازمان در گرو انعطافپذیری و عدم تمرکز است (ساختار ارگانیک).
محیط با عناصر کاملا متغیر، پویاترین نوعِ محیط است؛ بیشترین عدم اطمینان محیطی را دارد؛ تغییر بهطور مداوم، در حال انجام است؛ عناصر محیطی، ارتباط زیادی با هم دارند؛ تغییرات، بسیار شدید و غیر قابل پیشبینی هستند؛ سازمان برای بقا، پیوسته محصولات یا خدمات جدیدتری ارائه میدهد و دائما در روابط خود با موسسات دولتی، مشتریان و عرضهکنندگان مواد اولیه، تجدیدنظر میکند (ساختار ارگانیک).
لارنس و لورش، در تحقیق خویش، رابطه بین تفاوتهای محیطی و ساختارهای سازمانی اثربخش را مورد مطالعه قراردادند؛ بر اساس این تحقیقات، شرکتهایی موفق هستند که محیط داخلی آنها با محیط خارجیشان از سازگاری بیشتری برخوردار باشد. لارنس و لورش در تحقیق خود، دو بعد جداگانه تفکیک و ادغام را مورد بررسی قرار دادند.
تفکیک: معادل با تعریف تفکیک افقی است؛ میزان تفکیک بین واحدهای سازمانی بر اساس موقعیت اعضا، ماهیت وظایف، میزان تحصیلات و آموزش، تعیین میشود؛ میزان تفکیک، نوعی معیار پیچیدگی است که پیچیدگی بیشتر و تغییرات سریعتر را نشان میدهد.
ادغام: عبارت است از کیفیت همکاری مبتنی‌بر اعتماد متقابل بین واحدهای وابسته و مرتبط به هم برای تحقق وحدت و تلاش و کوشش جمعی واحدها.
ابزار ادغام: مقررات، قوانین، رویهها، برنامههای رسمی، سلسلهمراتب اختیار و کمیتههای تصمیمگیری هستند.
در کل، مبحث محیط در سازمان بسیار حائز اهمیت است و نیاز است به آن توجه زیادی شود.
به قلم: علیرضا محمودی‌فرد – محقق و مدرس دانشگاه‌ها
